هم اندیشی زبان و ادبیات پارسی
هم اندیشی ادبیات فارسی(رضا رشیدی)
نگارش در تاريخ دو شنبه 22 اسفند 1390برچسب:, توسط رضا رشیدی

 

 

تعريف قالب : قالب شكلي است كه قافيه ، به شعر مي بخشد و تفاوت قالب ها با يكديگر بسته به چگونگي قرار گرفتن قافيه آنهاست . ( در واقع نحوه بكارگيري قافيه تعيين كننده قالب شعر است ).

 

 

قالب هاي شعر فارسي عبارتنداز : قصیده، غزل ، قطعه ، مثنوي ، رباعي ، دوبيتي، چهار پاره ، ترجيع بند ، تركيب بند ، مسمّط ، مستزاد ، شعر فرد ( تك بيت ) و شعر نيمايي .

قصيده :   شعري است بر يك وزن و و يك قافيه كه مصراع اوّل بيت نخست ، با همه ي مصراع هاي دوم ابيات ديگر هم قافيه باشد .

نمونه قصيده  : 

       دلا تا كي در اين دنيا فريب اين و آن بيني*  /    يكي زين چاه ظلماني برون شو تا جهان بيني*

       جهاني كاندرو هردل كه يابي ، پادشا يابي    /    جهاني كاندرو هرجان كه بيني شادمان بيني*

       نه بر اوج هوا او را عقابي دل شكر يابي         /    نه اندر قعر بحر او را نهنگي جان ستان بيني *

 

 

 1- تعداد ابيات آن از پانزده بيت بيشتر است .

 2- درون مايه و محتواي آن موضوعاتي چون مدح ، حكمت ، عرفان ، وصف ، پند و اندرز ، جشن ، شكر،شکایت و مسائل اجتماعی است.          

  3- بيت اوّل قصيده را كه مصرع است « مطلع »و به بيت آخر آن « مقطع » مي گويند .

  4- قصيده اوّلين قالب شعر فارسي است كه به تقليد از شعر عربي از نيمه ي قرن سوم پديد آمد .

  5- داشتن وحدت موضوع ( يعني ابيات قصيده بايد مربوط به يك مفهوم و موضوع باشد . )

 

 

1- تغزل يا تشبيب : برخي قصايد به ويژه قصايدي كه در مدح كسـي سروده مي شـود داراي مقـدمـه است . اين مقدمه معمولاً با مضامين چون عشق ، جواني و توصيف طبيعت آغاز مي شود كه به آن تغزل يا تشبيب مي گويند . ( برخي قصيده ها تغزل ندارد كه به آن ها محدود يا مقتضب گويند . )

2- تخلص : بيت يا ابياتي كه رابط ميان تغزل و تنه اصلي قصيده مي باشد ، كه در واقع موضوع اصلي قصيده از همان جا شروع مي شود .

 

 

3- تنه اصلي : بخشي از قصيده كه مقصود اصلي شاعر در آن بيان مي شود . با محتواي چون مدح ، رثا ، پند و اندرز ، عرفان و حكمت و ...

4- شريطه و دعا : دعايي است كه شاعر براي جاودانگي ممدوح خود در پايان قصيده ، به صورت جملات شرطي بيان مي كند . ( يعني شاعر دعاي خود را به شرط بر آورده شـدن خواسته هايش بيان مي كند . )

 قصيده سرايان مشهور عبارتنداز : انوري ، خاقاني ، ناصر خسرو ، سعـدي ، فرخي سيستاني ، رودكي ، منوچهري ، مسعود سعد سلمان ، ملك الشعرا بهار ، دكتر مهدي حميدي ، مهرداد اوستا ، امير فيروز كوهي و ... .

غزل :  شعري است بر يك وزن ويك قافيه به طوري كه مصراع اول بيت نخست ، با همه ي مصراع هاي دوم ابيات ديگر هم قافيه باشد .                             

 

 

 

 

             زآن يار دلنوازم شكري است با شكايت *          گر نكته دان عشقي بشنو تو اين حكايت *

           بي مزد بود ومنت هر خدمتي كه كردم               يارب مباد كس را مخدوم بي عنايت  *   

           رندان تشنه لب را آبي نمي دهد كس               گويا ولي شناسان رفتند از اين ولايت *   

 

نمودار غزل : 

تذكر : نحوه ي تكرار قافيه در غزل همانند قصيده است .

نكته : اين تخلص مخصوص قصيده است و نبايد آن را با اصطلاح تخلص ( نام شاعر ) اشتباه كرد .

 اجزاي تشكيل دهنده ي قصيده : 

مشخصات قصيده :         

نكته : چنانچه نحوه ي به كار گيري قافيه در بعضي از قالب هاي شعر فارسي مانند قصيده با غزل و رباعي با دو بيتي يكسان باشد مي توان به كمك تعداد ابيات ، محتوا و وزن شعر ، نوع قالب آن را مشخص كرد .

                   

صفحه قبل 1 صفحه بعد